کافی

کافی چھند دی قسم نہیں سگوں ایہہ گاؤن والی کوتا  دا نام ہے ، جس نوں فقیر لوک پریم وچ آ کے گایا کردے ہے۔ایس وچ اِک   ُتک دھارناں والی ہُندی ہے جس نوں گاؤن والی منڈلی ہر بند دے آخر وچ دُہراندی ہے۔کافی راگ دی اِک قسم ہے۔

کافی عربی قوافی دا بگڑیا ہویا رُوپ ہے۔ اس دا مطلب ہے کہ شاعر نے جِنی گل ایہناں اک یا دو چار اشعار وچ کہی ہے اوہ پوری ہے۔ کافی 'سانیٹ'  (Sonnet) دا اک رُوپ ہے جیہدی بنیاد راگ راگنیاں دیاں دُھناں ماتریاں اُتی ہُنٛدی ہے۔ کافی دے لفظی معنے مکمل یا کافی ہے، یعنی جیہڑا خیال جِنّے وی لفظاں یا شعراں وِچ پیش کر دِتا گیا ہے اوہو ای کافی ہے۔  کافی ہِنٛدی وِچ عام سی پر پنجابی وِچ سَبھ توں پہلاں شاہ حسین دی لکھی  لَبھدی ہے۔پنجابی شاعری وِچ صُوفیانہ خیالات ، ترک تیاگ دے فلسفہ دے اظہار لئی کافی موزوں ترین صِنف ہے تے موسیقی دے امتزاج نال ایہہ خاص قسم دا وَجدانی تاثر رکھدی ہے، جیہڑا سُنن والے دے بال بال، رَگ رَگ، رُوم رُوم وِچ اگ لا دینٛدا ہے۔جدوں ایہہ کافی صُوفیا دے دربار تے یا قوالی دی مجلس وِچ اپنا رنگ جماٷندی ہے تے سُنن والے نوں بے خود کر دیندی اے ، حال و قال دے جلوے تے ہُو حق دیاں تاناں نال داد پانٛدی ہے۔
ہندی شاعری وانگ پنجابی وِچ وی حرفِ تخاطب ڈھولا، شَوہ، ماہی ، سانول وغیرہ ہے  تے صُوفیا  سسّی، سوہنی یا ہیر دا چولا پا کے اَپنے محبوب  کنت، شَوہ،   پُنّوں، مہینوال، نال مخاطب ہُنٛدا ہے  تے ایہناں دے مجاز دا  ایہہ ای حقیقی رُخ ہُندا ہے خاص طور تے صُوفیا ہیر نوں رُوح، رانجھا نوں ' خُدا  یا  رسُول' تصور کردے ہے:۔

رانجھن   رانجھن  آکھدی  نی میں  آپے رانجھن  ہوئی
مینوں رانجھن  رانجھن ہر کوئی  آکھو  ہیر  نہ  آکھو کوئی!

شاہ حسین  دی اک کافی:۔
وارے      وارے     جانی    ہاں    میں    گھولی    آں    نی
جِس ساجن  دا  دیو تُسیں مہنا    تِس ساجن  دی  میں گولی   آں نی
اَچّا   چیتی  بُھل بُھلا  دے، بابل  دے  گھر  بھولی  آں  نی
کہے حُسین فقیر  نماناں  تُدھ  باجھوں کوئی ہور  نہ  جاناں
                                    خاک پَیراں دی میں رَولی آں نی!
(راگ سورٹھ)

شاہ حسین دی اِک ہور کافی:۔

مائے نی ! میں کینوں آکھاں دَرد   وَچھوڑے دا حال
دُھوآں دُھکھے میرے مُرشد والا جاں پھولاں تاں لال
سُولاں  مار  دِوانی  کیتی    برہوں  پیا   ساڈے  خیال
دُکھاں دی روئی  سُولاں  دا  سالن آہیں دا  بالن بال
جنگل   بیلے   پِھراں   ڈ ُھوڈیندی  اَجے  نہ  پا ئیو  لال
کہے حُسین فقیر  نماناں  شہ  ملے  تاں تھیواں نہال

 بانی
جس طرح مسلمان کافی کیہندے ہن ہندوواں دے نزدیک بانی اوہو ہی درجہ رکھدی ہے۔ایس دا مضمون صوفیانہ ہنٛدا ہے تے شعراں دی تعداد گھٹ توں گھٹ دو ہندی ہے۔

پنجابی شاعری -    Punjabi Poetry
پنجابی شاعری دے انداز -    Punjabi Poetry