پنجابی اردو ڈکشنری

لسانیات دے اُگھے ماہر تے سِر کڈھویں کھوج کار سردار محمد خاں پہلی جنوری 1915ء نوں بستی دانشمنداں ، ضلع جالندھر وچ پٹھاناں دے اک معزز خاندان وِچ پیدا ہوۓ۔ اوہناں نے اسلامیہ ہائی سکول جالندھر توں 1930ء وچ میٹرک کیتا تے فیر ڈی اے وی کالج جالندھر وچ داخلہ لیا۔ 1934ء وِچّ پنجاب یونیورسٹی توں بی ایس ای کیتی۔ تعلیم مکمل کرن مگروں نوکری کر لئی تے جی ایچ کیو راولپنڈی توں ریٹائر ہوۓ۔

ایہناں آکسفورڈ دی ساری ڈکشنری اک اک حرف پڑھی سی تے ایس وِچوں غلطیاں کڈھ کے آکسفورڈ ڈکشنری والیاں نُوں چٹھی لکھی سی تے ایہناں غلطیاں بارے دسیا سی تے آکسفورڈ نے  منیا  سی پئی اوہناں صیحح دس پائی اے تے اوہ غلطیاں سُودھ لئیاں گئیاں سی۔

اﷲ تعالٰی نے اوہناں نوں بڑا چنگا ذہن دتا سی ، اوہ لسانیات دے ماہر سن پر اوہ حساب، علم نجوم، پامسٹری تے موسیقی وِچّ وی ڈاڈھی مہارت رکھدے سی، مذہب دا  وی اوہناں دا گہرا مطالعہ سی۔اِینے علماں نوں جانن دے باوجود اوہناں نے بہت گھٹ لکھیا تے اوہ  وی اوہناں دے ناں نال نہیں چھپیا کیوں جے جی ایچ کیو وچ ملازم ہون دی وجہ نال اوہ اپنے ناں نال کُجھ نہیں چھاپ سکدے سی ( ایہناں اپنی بیوی ایس خانم دے ناں تے لکھیا )۔ ریٹائر ہون دے بعد کُجھ کتاباں اوہناں دیاں چھپیاں سی ۔

کُلیاتی اصواتِیات ( 1972ء ) ۔
 زبانیں اور رسم الخط ( 1972 ء )۔
 پنجابی زبان اور اس کی بولیاں 
کشمیری زبان کا قاعدہ
 گورمکھی لِپی
پنجابی اُچارن ڈکشنری
 تذکرۃ الانصار ( اردو ترجمہ ) وغیرہ

سردار محمد خاں ہوراں دا سَبھ توں وَڈا کم اوہناں دی پنجابی اردو لغت ہے  جو اوہناں نوں رہندی دنیا تائیں جیون٘دیاں رکھے گی۔ اوہناں  ڈکشنری دا کم 1947 وِچّ شروع کیتا تے اوہناں  ایہہ لغت اپنی بیوی ایس خانم دے ناں نال 1965 وِچ چھاپنی شروع کیتی سی " الف " دے 152 صفحے چھاپے سی تے اہستہ اہستہ چھاپن دا ارادہ سی پر کجھ مشکلات دی وجہ نال ایہہ کم توڑ نہ چڑھیا۔  ایس ڈکشنری دے کئی ورقے امروز اخبار تے ماہنامہ پنجابی لاہور  وِچ چھپدے رہے ہے۔   1966 وِچ آصف خان ہوراں سہگل فاؤنڈیشن دے ٹرسٹی نال ایس نوں چھاپن بارے گل کیتی پر ایہہ گل توڑ نہ چڑھی ،  پر  آصف خان ہمت نہ چھڈی تے 1983 وِچ پنجاب دے گورنر تک وی ڈکشنری دی چھپائی لئی امداد دی گل پہنچائی پر ایتھے وی گل توڑ نہ چڑھی ،  فیر آصف خانصاحب ہوراں 1986 وِچ ڈاکٹر وحید قریشی صاحب اَگے ایہہ گل کیتی اوہناں امداد دِلان دی حامی وی بھر لئی تے آکھیا کہ ڈکشنری دی پہلی جلد 1986 وِچ ہی چھپ جانی چاہیدی ہے  پر ایہہ وعدہ وی پہلے وعدیاں وانگوں توڑ نہ چڑھیا تے پنجابی بورڈ ولیاں آپوں ایہہ ڈکشنری بغیر امداد دے ہی چھاپن دا فیصلہ کر لِتا، بعد وچ  1996 وِچ اکادمی ادبیات پاکستان اسلام آباد والیاں  ایس دا مسودہ پنجابی ادبی بورڈ کولوں لے لیا تے وعدہ کیتا کہ پنجابی بورڈ دے تعاون نال اوہ 1997 تک ایس نوں چھاپن گے ، تے سردار مُحمّد خاں اپنی حیاتی وچ پنجابی ادبی بورڈ دے سکریٹری مُحمّد آصف خاں نُوں ڈکشنری دا مسودا تقریباً پورا کر کے ( باقی دا مسودا ایہناں دی گھر والی نے تیار کر کے دِتا) سونپ دِتا، تے فیر اوہ   26 مئی 1998 وچ ساہ پورے کر گئے، تے پچھوں کجھ چر مگروں مُحمد آصف خان وی ایہہ کم تور نہ چاڑھ سکے تے ساتھوں مُؤنہ موڑ گئے۔سردار محمد خاں ہوراں پنجابی دیاں  70 بولڑِیاں دی نشان دہی کیتی ہے۔ کنیاں لفظاں بارے بھرویں مضمون وی شامل کیتے گئے ہن۔  افسوس ایس گل دا ہے کہ ایہہ ڈکشنری اوہناں دی تے اوہناں دی بیوی دی حیاتی وچ نہ چھپ سکی ۔

 ڈکشنری دی کمپوزنگ وغیرہ پاکستان پنجابی ادبی بورڈ کروائی ہے تے ایہہ ڈکشنری سچل سٹوڈیوز ( مشتاق صوفی ، عزت مجید ) تے پاکستان پنجابی ادبی بورڈ ولوں سانجھے پکھوں دو جلداں تے تین ہزارپنج سو بیاسی صفحات نال چھاپے چڑھی ہے ، ایس دی مکھ وکھالی گیارہ اگست   2009   نوں ہوئی۔ ڈکشنری دا کم تاں سرکاراں تے اداریاں دا ہونٛدا ہے پر اکلے بندے اک اجیہا کم کیتا جے پنجابیاں توں ایہہ اُلاہمہ لاہ چھڈیا پئی اوہناں کول کوئی کم دی ڈکشنری نہیں۔

سردار مُحمّد خاں ڈکشنری دا دیپاچہ وی لکھنا چاہندے سی تے کافی سارا لکھیا وی پر کسی وجہ نال پہلے ایڈیشن وچ نا چھپ سکیا، پر امید ہے اگلے ایڈیشن وچ ضرور شامل کیتا جائے گا، خاص طور تے پنجابی دے پڑھن دا طریقہ۔ سردار مُحمّد خاں دی تصویر تبدیل ہونی چاہیدی ہے۔ ایہدے نال پہلے ایڈیشن وِچّ ایس خانم  نوں ایہناں دی دھی لکھیا گیا ہے جد کہ ایس خانم ایہناں دی گھر والی سی۔

صفحہ نمبر 12 اُتے "پنجابی کی بولیاں و فرعی بولیاں" وچ کجھ دو بار لکھ دِتیاں ہن تے تھلو: تھلو چڑی ، ج: جٹکی (418) ، جا : جانگلی (430) ، ک : کاچھڑی (423) ، کن: کنڈیالی (649) کو : کوہاٹی ، ہنز : ہندکو ہزارہ ،  وغیرہ  لکھنا رہ گیا۔

صفحہ نمبر 540 اُتے "بھَسبھَسا " لفظ تے " ب " ختم ہو جاندی ہے جد کہ ایس توں اگے بہت سارے الفاظ پئے ہن ۔ ایس دا آخری لفظ "بَیئِیں" چاہیدا ہے۔

"س" دی تختی وی پوری ٹھیک نہیں چھپی ، ایہہ الٹ پلٹ چھپیا ہویا۔

صفحہ نمبر 1742 دے آخر وچ " ذ " دے اختتام تے "ڈ " دا شروع لکھ دِتا ہے جد کے ایہہ "ڈ " دے شروع وچ لکھنا سی۔

ہجیاں دیاں بہت ساریاں غلطیاں ہن تے ایہدے نال نال انگریزی دے بہت سارے لفظاں دے ہجے غلط نیں ۔

ایس وچ اِیہو جہیاں ہور غلطیاں دی نشاندہی ایس دا مطالعہ کرن دے نال نال ہُندی رہوے گی تے امید ہے کہ پنجابی ادبی بورڈ والے ایس پاسے دھیان دین گے۔

اوهناں دِیاں کجھ تحریراں کتاب دی شکل وِچّ :۔

ملن دا پته
      پاکستان پنجابی ادبی بورڈ
2 ۔ کلب روڈ،  نرسنگھ داس گارڈن
شاہراہ قائداعظم،  لاہور
042-99206057
03004117262

اخبار وچ چھپیا سردار محمد خاں بارے
پنجابی الف بے دی پٹی   Punjabi Alphabet, Shahmukhi
لسانی اِکائی - لفظ   Word