پنجاب دی پنجابی

جی آیا نوں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔(اُردو)

پنج دریاواں دی سرسبز تے شاداب زمین، پاکستان تے بھارت دا پنجاب، پنجابی نوں وی تقسیم کر گیا ، اِک اپنی بولی نوں لِکھن لئی گورُمکھی لِپی ( سِکھ گورُمکھی تے ہندو دیوناگری ) استعمال کردا ہے تے دُوجا اردو رسم الخط ( یعنی عربی خط )۔ جد کہ ساڈی لوک بولی اِکو ہے۔ پنجابی بھارت دے پنجاب دی ہووے یا پاکستان دے پنجاب دی ، اوہدے وِچّ فرق صرف اِیناں ہے کہ بھارت وِچّ جیہڑے لفظ سنسکرت دے بولے جاندے ہن اوہ پاکستان وَل عربی یا فارسی دے وَرتے جاندے ہن۔ انٹر نٹ اُتے سانوں گورمکھی وِچّ تے کافی کَم مِلدا ہے پر پاکستان دے پاسے دا کَم میری نظر وچ گھٹ ہی آیا ہے۔ انٹرنٹ اُتے بہت گھٹ پنجابی سائٹ اردو رسم الخط وِچّ ہے امید ہے تُسی ساڈی ایہہ کوشش ( اردو رسم الخط وِچ پنجابی زبان اُتے ایہہ پہلی سائٹ ہے) پسند کرو گے۔ لکھائی دِی قلم " نستعلیق " تے ساڈی کوشش ہے کہ زبان ایسی استعمال کیتی جاۓ کہ اردو پڑھن والے وی ایس توں فائدہ چک سکن ، جے اپنے آلے دوالے جھاتی ماری جاۓ تاں پتہ چلدا ہے کہ اَج دی نسل یا تا پنجابی بولدی نہیں جے بولے وی تاں صرف گرائمر دی حد توڑی بولدی ہے اوہدے کول پنجابی دے لفظاں دا گھاٹا ہُندا ہے تے اوہی لوک پنجابی دے ادب توں ناواقف ہن ، تے ایس لئی ضروری ہے کہ تحریر ایسی ہووے جیہڑی گھٹ پنجابی سمجھن والے وی پڑھ سکن۔ سردار محمد خان اپنی کتاب " پنجابی اُچارن لُغت " وچ لکھدے ہن :---
" اگر یہ نقطہ ماسکہ مدنظر رکھا جائے کہ ہم نے ہر طرح سے یہ کوشش کرنی ہے کہ اپنی قومی زبان اردو کی املاء کے جتنا بھی قریب ہو سکے، رہنا ہے ۔ اس طرح سے ہماری لکھائی کی قلم " نستعلیق " بھی اردو کی طرح ہی رہے گی، اردو حروف پر خواہ مخواہ اضافہ بھی نہیں ہونے پائے گا، خط کی " رسوم " بھی اردو کی طرح ہی تقریباً رہیں گی اور تلفظ بھی اردو سے بُعد نہیں رکھے گا ، سوائے پنجابی کی ایک خصوصیت کے جو Tone یعنی  گمک میں پائی جاتی ہے ( باقیماندہ تمام تلفظ کے فرق، مثلاً منحرفہ نُون یا سِندھی کی مخصوص گُھٹوِیں آوازوں کی نقل یا گمک نہ ادا کر سکنے کی وجہ سے اُس کا ردِّبدل " لہجہ " ، وغیرہ بالکل ضمنی چیزیں ہیں جن کو خواہ مخواہ اہمیت دے کر اُچھالا جا رہا ہے )۔

پنجابی لکھن ویلاں کجھ لوکاں دا خیال ہے کہ جس طرحاں مُونہہ وچوں لفظ نکلے اُنٛج ہی لکھو،  سوال ایتھے ایہہ پیدا ہُندا ہے کہ مُونہہ اپنا  یاں  کسی ہور دا،  کیوں عموما ً ویکھیا گیا ہے  ، مثلاً  عمر ؔاک لفظ نوں افسوس کیہندا ہے تے بکر ؔہمسوس تے زیدؔ فسوس بولدا ہے  ، ہُن اسی جیہڑے سُنٛدے ہاں کیہدے مُونہہ وچوں نکلیا ہویا لفظ لکھیئے؟  بعد نوں "باد" تے نقصان نوں "نشقان" بابو  نوں "باؤ" والی نوں "آلی" سیر نوں "سیل" دماغ نوں  "ڈماک" عرض نوں "عرج" عزت نوں "عجت" معلوم نوں 'ملوم" اگلے نوں "اَغلے" پچھلے نوں "پشلے" لکھاری نوں "لخاری"  لکھ کے ایہہ سوچدے ہن کہ اسی پنجابیاں دے دِل دی ترجمانی کر رہے  آں، پر اوہ  ایہہ گل بُھل جاندے ہے کہ ایس  توں وڈی زبان نال ہور کوئی  دشمنی نہیں ہو سکدی کیوں جُو جے ساڈا پنجابی لکھن دا ایہو ہی معیار ہے کہ سُن کے لفظ لکھو فیر ساڈے پیر  تاں کِتے وِی نہیں  لگ  سکدے، اَن پڑھ بھاویں پنجابی ہووے یاں فرنگی اوہ ساریاں لفظاں دا صحیح تلفظ ادا کر ہی نہیں سکدا ۔ اَن پڑھ تے رہے کِدھرے بعض پڑھیاں لکھیاں دا ایہہ حال ہے کہ اوہ بولن دی آسانی  تاں  چھیتی پاروں بعض لفظان دا پورا تلفظ ادا نہیں کردے۔ جے اجیہے ساریاں لفظاں دی فہرست لکھی جائے جیہڑے اردو  یاں  فارسی دے وگاڑ کے بولے جاندے ہن تاں گل لمّی ہو جاوے گی کیوں جو ہر آدمی دوجی زبان دے لفظ نوں اپنی سمجھ مطابق بولدا ہے پر کوئی لکھاری لفظاں نوں وگاڑ کے لکھن لئی تیار نہیں ہووے گا۔ اَن پڑھاں دی گل چھڈو۔

ایہہ اصول یقینا ً غلط ہے کہ جیویں بوڵیا جائے اُنٛج ہی لکھیا جائے، جے صرف بولن تے ہی ہجاء دا دارومدار رکھیا جائے تے اُردو کی دُنیا  دیاں ساریاں  زباناں  نوں اپنے ہجیاں اُتے  ماتم کرنا پوے گا۔ زباناں تاں  ضرور اہلِ زبان بنادے  ہے  تے قواعد نوں اپنے رنگ وِچ ڈھالدے ہے ، ایس لئی اوہناں دے تلفظ دی پَیروی ضروری ہے، پرہجاء کَدی وی اہل زبان "بوڵیا" نہیں کردے۔ ایہہ تجصوتیات  (phonemies) والیاں دا کم ہے کہ ہجاء دی صحیح ترکیب ضبط تحریر وِچ لیائی جائے۔ لکھائی  دے اصولاں وِچ بعض چیزاں آپو آپ  ظاہر ہو جاندیاں ہے ، مثلا ً  انگریزی وِچ  بغیر نبرہ دےلفظ  THE  نوں مصوتہ  (vowel) توں پہلے  "دی" تے مصمتہ (consonant) دی آواز توں پہلے "دا" بُلایا جاندا ہے ، پر لکھائی وِچ دونوں طرح دےتلفظ دا ایک ہی قسم دا امِلا ہے۔ عربی  الفاظ وِچ تعریفی "ال" دی لکھائی وِچ تے کوئی فرق نہیں ہوندا ، پرشمسی تے قمری حروف دی رعایت نال ایک جگہ تےلام  دا ادغام ہو جانداہے تےدوسری  جگہ باقاعدہ اظہار ہوندا ہے،  ایس لئی  ایہہ ضروری ہے کہ  الفاظ  دے ہجے اپنے ماخذ ( ورنہ زبان  تےلکھائی اُتے تحقیق کرنے والیاں لئی مشکل ہو جاوےگی) توں ہٹنے نہیں چاہیدے کیوں جے ایہناں نوں  زبان بولن والے آپو آپ ہی بولدے ہے، تے اک  غیر زبان مبتدی جےایس معاملےوِچ  ٹھیڈا  کھانداہے تے اوہدی سہولت لئی  لکھائی داستیاناس نہیں کیتا جا سکدا۔

ایتھے تُسی پنجابی دی ادبی تاریخ دے متعلق جان سکدے او، کسے پنجابی لفظ دا جے مطلب جاننا چاہو تے ساڈے کولوں پُچھ سکدے او ، تے اسی امید کردے ہاں کہ اسی ایہہ دس سکاں گے۔ ایتھے پنجابی کہاوت یعنی آکھان ملن گے ایہدے نال نال ایتھے پنجابی بھجارتاں وِی ملن گِیاں۔ تُسی وی جے کسی موضوع اُتے پنجابی، اردو یا انگریزی وِچّ لکھنا چاہو تاں لکھ سکدے ہو ۔

مینوں پاکستان دے پنجابی (اکثر پنجابیاں) توں اِک شکایت وی ہے کہ جدوں ا ِک پٹھان دوسرے پٹھان نال ملدا ہے تے او پشتو بولدا ہے ، اک سندھی اپنے سندھی ساتھی نال کدی وی اردو نہیں بولدا تے بلوچی، اوہ وِی بلوچی ساتھی نال بلوچی ہی بولدا ہے پر اک پنجابی اپنے پنجابی دوست نال اردو کیوں بولدا ہے ؟ اے ٹھیک ہے کہ اردو ساڈی قومی زبان ہے اردو بولو پر اپنی ماں بولی نوں چَھڈ کے نہیں۔ پشتو، سندھی یا بلوچی جدوں اردو بولدے ہن تے سب دے لہجے توں پتہ لگدا ہے کہ اوہ کِتھے دے ہن پر جَد اک پنجابی اپنی پنجابی دے لہجے وِچّ اردو بولدا ہے تاں اِک پنجابی ہی اوہدے اُتے ہَسدا ہے کیوں؟  ایہہ لہجہ ہی تاں تَھاڈی پہچان ہے کہ تُسی کس علاقے نال تعلق رکھدے ہو یاد رکھو جَد کسی علاقے دی زبان مَر جاۓ ثقافت مَر جاۓ تاں اوہ قوم وی مَر جاندی ہے۔ شاید سَاڈا پنجابی پڑھ لکھ کے سمجھدا ہے کہ ہُن جے او اپنی پنجابی بولے گا یا اوہدا لہجہ پنجابی ہویا تے لوگ اَن پڑھ کِہن گے ؟  کی صرف پنجابی دا  لہجہ اردو وِچّ پنجابی ہوے تاں اوہ اَن پڑھ ہے باقی پشتو، بلوچی، سندھی یا انگریز اَن پڑھ نہیں جَد اوہ اردو اپنے لہجہ وِچّ بولدے ہن؟  کی تسی وِی اِیہو ہی سمجھدے او؟  جے تسی اِیہو سمجھدے او تے ایہہ جگہ تَھاڈے لۓ نہیں تُسی ایتھوں جا سکدے او اپنا ویلا خراب نا کرو ، شکریہ ۔ جے نہیں تے فیر تُسی وی اَگے وَدھو تے کُجھ لِکھو اَسی ایتھے ضرور جگہ دَواں گے۔

پنجابی کس طرحاں لکھی جاۓ تے پڑھی جاۓ   Punjabi Shahmukhi Script, How to read and write
پنجابی الف بے دی پٹی   Punjabi Alphabet, Shahmukhi