Linguistics
زبان دے انگ تے لسانیات دے اصول
بچہ اپنے ماں پیو دی زبان سکھدا ہے یا فیر اپنے آلے دوالے دی۔ ایسی طرح جد چھوٹے ہُندیاں کوئی بچہ کسے دوسری تھاں تے چلا جاۓ جتھے دی بولی کوئی ہور ہوۓ تاں بچہ اوہ بولی وِی سکھ لیندا ہے پر اوہ بولی دوسرے کولوں سُن کے سکھن نال بولی وچ تھوڑا جیہا فرق آ جانٛدا ہے۔ جد بولن والا بولدا ہے تے سُنن والا ایہنوں سُن کے بولدا ہے تے اوس دے سُنن وچ کتِے کِتے کجھ فرق رہ جاندا ہے تے ایہہ فرق وقت دے نال وَد جاندا ہے تے کوئی پندرہ 20 پیڑھیاں دے بعد ایہہ کوئی ہور ای زبان لگن لگ پیندی ہے۔
اسی جے اپنے آلے دوالے ول دھیان کریۓ تے پتہ لگدا ہے کہ وکھو وکھ پیشے والیاں دی زبان وچ فرق ہُندا ہے، تھوڑے تھوڑے فاصلے دی زبان وچ وی فرق ہُندا ہے ہور کجھ نہیں تاں تلفظ وچ اِی فرق ہُندا ہے، تے تھوڑے دور چلے جایۓ تے بولی اک دوجے نوں ذرا مشکل نال سمجھ آندی ہے۔ ایس گل توں نتیجہ ایہہ نکل دا ہے کہ اک زبان کافی لمبے چوڑے علاقے وچ بولی جانٛدی تے ایس علاقے وچ تھوڑے تھوڑے فرق نال بولیاں جان والیاں بولیاں ایس زبان دیاں بولیاں کہلاون گیاں۔ ہن جس بولی وچ کتاباں لکھیاں جان گیاں دوجی بولی والے ایہناں کتاباں نوں پڑھن لئی ایس بولی نوں سکھن گے تے ایہہ بولی مرکزی بولی بن جاۓ گی۔ ایہدے وچ علمی کم ہون دی وجہ نال ایس وچ ہور بولیاں دے لفظ آ جان گے تے ایس بولی دا لفظاں دا ذخیرہ ودھ جاۓ گا۔
زبان دے بولن والیاں توں پتہ لگدا ہے کہ اوس زبان وچ کِنیاں آوازاں ہن، عام طور تے چالھی توں پنجاہ دے لاگے آوازاں ہوندیاں ہن۔ ایہناں آوازاں دیاں دو قسماں ہن ، اک " علت " تے دوجی " صحیح "۔
مثلاً پنجابی وچ اَ - آ - اِی - اُ - اُو - اے - اَے - او - اُوعلت ہن ۔
ک - گ - چ - چھ - ج - جھ وغیرہ صحیح۔
آواز دے جوڑ کیویں بنَن گے تے کیہڑی آواز کس دوجی آواز نال آ سکدی ہے تے کیہڑی لفظ دے شروع وچ نہیں بولی جا سکدی ایہناں دے وی اصول ہُندے ہن جس طرح " ڑ " لفظ دے شروع وچ نہیں آوندی۔
لغت وچ معنی دے نال نال ایہناں لفظاں دی تذکیر و تانیث دتی جانٛدی ہے۔ تے صَرف وچ اسم، صفت تے ضمیر دے نال نال واحد جمع ، مذکر مونث دا ذکر ہُندا ہے۔ ایہدے وچ صیغے دا تذکزہ وی ہُندا ہے۔
محاورے تے آکھان زبان دی شان ہن ۔ عروض یا بحر یعنی چھند شاعری دا حصہ ہن، تے صنعت عبارت نوں سوادی بنان دا طریقہ تے حروف ، لکھن دا طریقہ۔ ایہہ سارے زبان دے انگ ہن۔
