پنجابی زبان دا نثری ادب

پنجابی ادب ول دھیان کیتیاں پتہ چل دا ہے کہ ایہدے وچ شعر دے نال نال نثر وِچ کوئی خاص کم نہیں ہوا پِچھے نظر مارو تاں سانوں نثر وچ اِکی دُکی کتاب ملدی ہے تے اوہ وی سِکھاں دی لکھی، تے سِکھاں ایہہ کتاباں گورمکھی لِپی وچ لکھیاں تے اَج وی اوہ گورمکھی اکھراں وچ کافی کم چھاپ رہے ہن۔اَج دا مسلمان پنجابی اپنی ماں بولی دے ادب دے متعلق کچھ نہیں جاندا، پَر ہُن کجھ لوکاں نے پنجابی ادب تے شعر دی تاریخ لکھی ہے۔ پنجابی زبان دے ادب تے شعر دی جِنی خدمت مسلمان نے کیتی ہے اینی خدمت کسی دوسری قوم نے نہیں کیتی۔ پر ایہہ بدقسمتی ہے کہ پچھلے کئی ورھیاں توں پڑھے لکھے مسلماناں نے اپنی ماں بولی ولوں منْہ موڑ لیا ہے، اردو دی خدمت وی کرنی چاہیدی ہے پر اپنی ماں بولی والوں بے پرواہی ٹھیک نہیں۔ جِنی خدمت پنجاب نے اردو تے فارسی دی کیتی ہے ایہدی مثال ملنا مشکل ہے ایہناں ہندو سیاست توں اردو نوں بچان لئی 1941ء دی مردم شماری وچ پچانویں فی صد پنجابی مسلماناں نے اپنی زبان اردو لکھائی۔ پنجاب وچ مولانا آزاد تے مولانا حالی توں پہلے اردو  دَا وجود نہیں سی۔  

پاکستان دے ہر صوبے وچ اپنی اپنی زبان لکھی تے بولی جاندی ہے پر پنجاب ای اک ایسا صوبہ ہے جیہدے پڑھے لکھیاں نال اردو زندہ ہے تے پنجاب دی مادری زبان ایہدے اَن پڑھ لوکاں دے دم توں باقی ہے، ایہہ یاد رہے کہ روس تے یورپ وچ ایس نوں اک زبان دی حثیت نال پڑھیا جاندا ہے، جے ساڈا ادب اُچا نا ہُندا تے وارث شاہ دا ترجمہ انگریزی وچ جی سی آسبورن کدی نہ کردا۔ تے ایس دور وچ یونیسکو دی راہیں ہیر دا ترجمہ نہ ہوندا، آرسی ٹمپل کدی پنجاب دے قصِے اکٹھے کر کے شائع نہ کردا۔ پنجابی زبان دی ایس توں ودھ کی بدنصیبی ہووے گی کہ پنجاب دا پڑھا لکھیا طبقہ پنجابی بولنا ہتک سمجھدا ہے۔  

پنجابی زبان پاکستان دیاں ساریاں علاقائی زباناں وچوں سر کڈھویں تے وڈی ہے پر ایس زبان دی سرپرستی نہ عوام نے کیتی نہ خواص نے ، تے ایہہ خود رو پُھل دی طرح اپنے ادب دی خوشبو پھِلاندی رہی ہے۔  

پنجابی نثر دی ابتدا انگریزی عہد وچ شروع ہوئی جیہڑی کہ عیسائی پادریاں نے اپنی مذہبی ضرورت لئی 1810 وچ انجیل وغیرہ دا ترجمہ کر کے کیتی۔ رحمت مسیح نے کافی کتاباں لکھیاں۔ ڈاکٹر کیری نے 1816ء وچ پنجابی گرائمر لکھی، ایہناں نے پنجابی ڈکشنری وی چھپوائی۔ سر رچرڈ ٹمپل نے پنجاب دے قصّے " لیجنڈز آف دی پنجاب" تن جلداں وِچ چھاپی۔اورینٹل کالج بنن توں پہلے کجھ سکولاں وچ گورمکھی اکھراں وچ پنجابی پڑھائی جاندی سی۔ 1882ء وچ پنجاب یونیورسٹی دے بنن بعد اورنیٹل کالج بنیا تے ایہدے وچ پنجابی دے امتحان وی ہون لگ پیئے ۔ 1900ء دے لگ بھگ اردو دے نال نال پنجابی تے ہندی وی سکولاں دا اک مضمون بن گئی تے نال ای پنجابی دے اخبار تے رسالے شائع ہون لگ پیئے، مثلاً گورمکھی اکھراں دے "خالصہ گزٹ" ، "خالصہ سما چار" وغیرہ تے فارسی اکھراں دا اخبار " امرت پترکا" 1896ء وچ شائع ہونا شروع ہویا تے نال ای تنقیدی کتاباں وی شائع ہوئیاں۔ پر ایہہ سچی گل ہے کہ نثر وچ زیادہ کم جدید دور دا ای ہے۔ڈاکٹر موہن سنگھ دیوانہ نے پنجابی زبان دی مختصر تاریخ لکھی۔ موجودہ دور وچ منشی مولا بخش کشتہ، ڈاکٹر وحید قریشی، نجم حسین سیّد م محمد آصف خان، حمید اﷲ ہاشمی ، راجارسالو ، تنویر مرزا، شیف کنجاہی، فقیر محمد فقیر وغیرہ دے ناں قابلِ ذکر ہن۔ ایہناں دیاں کتاباں سخن دا وارث ، پیر فرید ، پنجابی زبان دی جان پہچان، پنجابی ادب دی تاریخ، پنجابی ادب دی مختصر تاریخ ، پنجابی ادب دی کہانی، جھاتیاں ، مہکدے پُھل ، پنجابی شاعراں دا تذکرہ، ادبی رشماں وغیرہ ہن۔ پنجابی وچ مضمون دی ابتدا شریف کنجاہی دی کتاب "جھاتیاں" توں پئی ۔ پنجابی گرائمر ، ڈکشنری تے آکھان دیاں کتاباں آئیاں۔  

ناول
پنجابی وچ انگریزی تے اردو دے ادب توں متاثر ہو کہ ناول نگاری وی شروع ہو گئی۔ویر سنگھ امرتسری دے چار ناول سندری، بابا نودھ سنگھ وغیرہ آئے چرن سنگھ شہید دا ناول "رنجیت کور تے دلیر کورنیم " اک تاریخی قسم دا ناول ہے۔ ایہدے بعد گوربخش سنگھ، فضل سین تے میراں بخش منہاس دا ناں آندا ہے میراں بخش نے جٹ دی کرتوت لکھیا ۔نانک سنگھ نے کوئی 35 ناول لکھے مثلاً اگ دی کھیڈ، آدم خور وغیرہ۔ کرتار سنگھ دے ناول "آندراں" تے "نونہہ تے ناں" مشہور ہن۔ جسونت سنگھ، امریتا پریتم ، عبدالمجید بھٹی تے افضل احسن نے ایہدے وچ جدّت پیدا کیتی۔ پاکستان وچ آزادی توں بعد پہلا ناول جوشوافضل دا "برکتے" شائع ہویا۔  

کہانی یا گلپ
کہانی یا گلپ یعنی شارٹ سٹوری ، پہلے پہل ایہہ بنگالی وچ لکھی گئی تے فیر ہندی ولوں ہُندی ہوئی پنجابی وچ آئی۔جوشوافضل دے " ادبی افسانے" 1966 ء وچ چھپے۔امریتا پریتم، کرتار سنگھ ، کلونت سنگھ، سجاد حیدر، نواز، شہباز ملک، سلیم خاں گمّی آصف خاں وغیرہ دیاں کافی کہانیاں چھپیاں۔  

ڈرامہ
انگریزی دی دیکھا دیکھی پنجابی وچ وی ڈرامہ لکھیا جان لگ پیا۔ کیہندے ہن کہ 1899 ء وچ پہلا ڈرامہ چرن سنگھ نے" شکنتلا " سنسکرت توں ترجمہ کیتا۔ شیکسپئر دے اک ڈرامے دا ترجمہ نرائن سنگھ نے "لال بادشاہ" دے ناں نال چھاپیا۔ ہرچرن سنگھ، ڈاکٹر گوپال سنگھ دردی، سجاد حیدر، اشفاق احمد، نواچ، بانوقدسیہ ، سلطان علی کھوسٹ ، رفیع پیرزادہ وغیرہ کئی ڈرامے لکھے، مثلاً ہوا دے ہوکے ، سورج مکھی، بدلاں دی چھاں، ٹاہلی دے تھلے، موتیے دے پُھل چڑیا دا چنبہ وغیرہ۔

مسٹر ڈبلیو اے نے پنجابی آکھان دی اک کتاب چھاپی۔ شہباز ملک نے وی آکھان لکھے۔ شفیع محمد نے پنجابی لوک کہانیاں دی کتاب چھاپی۔

پنجابی شاعری دے انداز   Punjabi Poetry