خواجہ غلام فرید

ملتانی ( جس نوں ہُن سرائیکی کہن لگ پئے ہن) دے منے پرمنے شاعر خواجہ غلام فرید دے آباؤاجداد عرب توں آئے سن۔مولانا خدا بخش صاحب سکھاں دے مظالم توں تنگ آ کے کوٹ مٹھن توں نقل مکانی کر کےدریائے سندھ دے کنڈے تے ریاست بہاولپور دے اک گاؤں چاچڑاں وچ آ بسے سی۔ایہناں دے دو فرزند سن، وڈے مولانا غلام فخرالدین تے دوجے جنہاں دا ناں شیخ المشائخ  فریدالدین شکر گنج دے ناں دی مناسبت نال غلام فریدالدین رکھیا گیا۔ حسن اتفاق ہے کہ شیخ المشائخ فریدالدین گنج شکر نوں پنجابی شاعری دا بانی خیال کیتا جاندا ہے تے خواجہ غلام فرید نوں ملتانی شاعری نوں انتہائی عروج تے پہنچان والا۔ خواجہ غلام فرید دِی والدہ ماجدہ مولانا خدا بخش صاحب دی دوجی بیوی سی۔ ایہناں دے نانا محمدعمر ڈیرہ غازی خاں دے علاقہ دے رئیس تے اچھے زمیندار سن۔ خواجہ صاحب دی تاریخ پیدائش بقول مصنف ”گوہر شب چراغ“ ٢٦ ذیقعد ١٢٦١ھ ہے تے بقول مولوی رکن الدین صاحب ”جامع ملفوظات“ ٢٦ ذِی الحجہ ١٦٢١ھ ہے۔ صاحبِ ہفت اقطاب نے گوہر چراغ دی تاریخ  نوں صحیح  قرار دِتا ہے تے سب توں معتبر فریدی مؤرخ مرزا احمد اختر نے وِی اس دی تائید کیتی ہے پیدائش دا دن منگل ہے تے تاریخی ناں ”خورشید عالم“ ہے۔ چار سال دے سن کہ ماں دے سائے توں محروم ہو گئے تے اَٹھ سال دے سن تے باپ دے سائے توں وی محروم ہو گئے۔ اوہناں اَٹھ سال دی عمر وچ قران پاک پڑھ لیا سی تے ایسی عمر وچ ریاست دے والی نواب صادق محمد خاں نے تُہانوں اپنے کول بُلا لیا تے اوہ اپنے ماموں نال احمد پور شرقیہ چلے گئے، تے فیر تُہاڈی تربیت شاہانہ طریق وِچ ہوئی۔ تیرہ سال دِی عمر ے اوہناں اپنے بھائی صاحب سجادہ مولانا غلام فخرالدین اوحدی دے ہتھ تے بعیت کر لئی۔ جد اوہ ٢٨ سال دے سی تے اوہناں دے بھائی مولانا فخرالدین دا انتقال ہو گیا، تے ہن اوہ آپ صاحبِ سجادہ سی۔ خود اختیار ہون دے بعد دنیا توں علیحٰدگی ، ریاضت تے عبادت دا شوق غالب آ گیا۔ روہی وچ ”گپھا“ تیار کروایا تے اوہ اپنا زیادہ وقت روہی وچ ہی گذاردے پر چاچڑاں، کوٹ مٹھن تے گھر والیاں نالوں بے تعلق نہیں سی۔ ٢٤ جولائی ١٩٠١ء نوں وفات پائی۔

خواجہ فرید بنیادی طور تے درد فراق دے شاعر سَن، اوہناں دی شاعری حُسن دی تلاش تے اوہدے پا لین دے آلے دوالے پِھردِی ہے۔ اوہناں المیہ شاعری دے نال نال مناظرِ فطرت تے عام لوکاں دِی زندگی نوں وِی سوہنے رنگ وِچ پیش کیتا ہے۔ روہی وَرگے گمنام تھاں نوں اپنے فن دے زور تے اَمر کردِتا۔

خواجہ فرید ہوراں کافی دی ہئیت وِچ کافی تجربے وِی کیتے، اوہناں اپنے دور دِی مروجہ کافی نوں گھٹ استعمال کیتا۔ اوہناں اپنیاں کافیاں نوں نویاں بحراں دِتیاں، جیہڑیاں ایس توں پہلاں  شاعری وِچ نہیں سَن۔ اوہ بنیادی طور تے صوفی سی ، پر اوہناں دِیاں ساریاں کافیاں وِچ سانوں صوفیانہ مسلک نہیں ملدا، اوہناں دا زیادہ کلام عشق و محبت دِی واردات تے مشتمل ہے۔ ایتھے اسی ایہہ وی کہہ سکدے ہاں کہ جے اسی صوفیانہ نقطہ نظر نال کلام دا جائزہ لینے آں تاں سانوں ہر گل عشقِ حقیقی لگدی ہے پر جد اسی شاعری دے نقطہ نظر نال غور کراں گے تے سب کجھ عشق دِی واردات لگدی ہے۔

خواجہ صاحب دے مشہور دیوان توں علاوہ اِک دیوان اردو وِچ وِی ہے جیہڑا پرانے زمانے وِچ طبع ہویا سی پر ہُن ناپید ہے۔

خواجہ فرید دیاں کافیاں