پنجابی لکھائی

ایہدے  وِچّ  کوئی شک نہیں کہ لکھائی دے وکھرے حرف ایجاد کرن دا سہرا فنیقیہ  (The Phoenicians were also the first state-level society to make extensive use of the alphabet, and the Canaanite-Phoenician alphabet is generally believed to be the ancestor of almost all modern alphabets. Phoenicians spoke the Phoenician language, which belongs to the group of Canaanite languages in the Semitic language family.) والیاں دے سر تے نہیں آٷندا۔  پَر تاریخ سانُوں دسدی اَے کہ اوہ  صرف فیتفیہ دی ای ترتیب سی جیہڑی سب توں پہلے لکھائی دی الف بے وانگوں دنیا وِچّ رواج پائی بھاویں اوہ وکھرے وکھرے حرف مختلف لوکاں دیاں ایجاداں توں اِی لَے کے کٹھے کیتے ہوئے سَن۔ سومری (سمیری  - Sumeria) میخی خط وی سب توں  پُرانی بابلی مثال توں لَے کے فارسی دَور دی مثال توڑیں تُہانوں لکھائی دے وکھرے وکھری حرفاں دی کُجھ تعداد مِلے گی  پَرسارے وکھرے وکھرے نشان خالص ابجدی حرف نہیں ہون گے۔ ایسے طرحاں  راس شمرا (Ras Shamra) دا میخی خط (Cuneiform script) وی  22 خالص ابجدی حرف دسدا  ہے پر مکمّل ابجدی شکل (صرف حرفاں والی) کیوں جے حرفاں توں علاوہ ہور نشانیاں وی ہن۔ ایتھے توڑی کہ کہ دیموطیقی (Demotic) یعنی رعیتی خط وی سب توں نِکھری ہوئی سبیری سِینائی  (?? Subari ) لکھائی دی مثال  یا  ایہدے ورگیاں ہور کئی لکھایاں وی فنیقیہ ابجد توں پہلے دیاں عبوری حالتاں ای سمجھیا جاندیاں ہے۔ گل کی کہ دُنیا دیاں چھ قَوماں توں وی ودھ نے اپنے اپنےطور تے ایہو جِیاں عبوری لکھائیاں کڈھیاں  جِیہناں وِچّ اوازاں نوں دَسّن والے کئی وکھرے وکھرے حرف صوتیاتی قسم سے سن، پَر اوہناں وکھرے وکھرے حرفاں نُوں جوڑ کے سب توں پہلاں صرف حرفاں دی ابجدی مالا فنیقیہ والیاں ای بنائی تے اِیہہ ایجاد دا سہرا  اوہناں دے سر ای ہے۔

عربی زبان دے سوا ہوراں زباناں واسطے " حروف علّت" کہنا غلط ہوویگا،  ایہہ ٹھیک ہے کہ  "حروفِ اعرابی" دی ترکیب ( اضافت دے نال) غلط ہے، ایہدی  جا  تے "اعرابی حرف" ہونا چاہیدا ہے۔ پَر پنجابی وِچّ اول تاں اضافت دی ورتوں اِی نہیں آٷنی چاہیدی سوائے اوتھے کہ عام ورتوں دا  یا  کوئی اصطلاحی لفظ جُوں دا تُوں اِی رکھ لیئے مثلا ً  "حروفِ عِلت" ورنہ اسم پہلے تے صفت پچھے دی ترکیب پنجابی وِچّ ورتو  گے (مثلاً  حروف اعرابی) تے فیر اضافت دی زیر دے بغیر پڑھنا پوے گا،  تاں اوس ویلاں ایہہ ترکیب محض اسم دی قسم اُتّے زور دکھاٷن دے کمّ  آوے گی۔ ایہو جیہے پنجابی گرامر دے نقطے وکھرّے مضموناں دے سلسلے وِچ  آندے ہن۔

ابجدی لکھائی دی تاریخ وِچّ اکھّراں نُوں حروف صحیح تے حروف اعرابی وِچّ صرف یونانیاں نے ونڈیا اَے، ہور کسی قوم نے اِیہہ تقسیم نہیں کیتی، بلکہ  یُونانی الف بے توں اِی ایہہ خیال لَے کی اپنی اَلف بے وِچّ اعرابی حرف بنائے ہون گے ۔ گو مصر دے احرام بنن توں بہت پہلے ہیرو غلیفی ( یعنی برالبی) لکھائی وِچّ ( جیہدے وِچّ لکھن دے سارے اصول مِل جُل کے لکھے جاندے سَن) اعرابی حرف وی سَن،   پَر اوہ ابجدی لکھائی وی ونڈوانٛگوں سی، عبوری دَور دیاں گلّاں سی۔

ایہہ ٹھیک ہے کہ اَج کل دی یُونانی زبان وِچّ ست اعرابی حرف ای ہن ،   پَر قدیم یُونانی وِچّ اٹھ سَن۔ اٹھواں حرف  Digamma  کہاؤندا ہے۔ یُونانیاں نے جدوں عبرانیاں کولوں الف بے لئی تے عبرانی دے چھ حرف صحیح ( ا ۔ و ۔ ہ ۔ ج ۔ و۔ ی ۔ع ) نُوں اعرابی حرفاں وانٛگوں ورتیا،  تے ایہدے توں باہرا  دو  ہور حرف ( و ۔ ع ) دیاں اوازاں نُوں لمبا کر کے  دو  نویں اعرابی  حرف کڈھے، تے اِیداں کل اَٹھ اعرابی حرف بنائے، مطلب کہن دا صرف اِیہہ سی کہ رومن ابجد  وِچّ  پنج اعرابی حرفاں دیاں نشانیاں تاں اگے ای ہے ، جے اہناں وِچّ  تِن ہور بنیاں بنایاں نشانیاں یُونانی ابجد وچوں لے کے  پالئو تے کل اَٹھ معیاری حرکتاں دیاں نشانیاں گھڑ ہو سکدیاں ہیں۔ اِیہہ فالتو  تِن نشانیاں یُونانی دیاں  ( Ω,η,ȣ)  ہو سکدیاں ہیں۔ ایتھے   "F " دی جگہ تے کلاسیکل یُونانی دا جُڑواں اعرابی حرف  " ȣ " رکھیا گیا اَے کیوں جے علامت  "F" رومن وِچّ  اگّے ورتی جاندی ہے۔

پنجابی  زبان  تے  رسم الخط   Punjabi script : Shahmukhi or Gurmukhi