پنجابی کس طرحاں لکھی  تے پڑھی جاۓ ( اردو )

١ ۔ پنجابی دی " الف بے  اَپنیاں "  آوازاں رکھدی ہے تے اوہنوں اردو دے لہجہ وِچّ نہیں پڑھنا چاہیدا۔ کسی وی لفظ دا تلفظ تے لکھائی اوہوہونی چاہیدی ہے جِیہڑی اوہدے  ماخذ دے قریب ہووے تاکہ ریسرچ سکالر لکھائی نوں معیاری بنا سکے۔

٢ ۔  ایس گل دا دھیان رکھنا چاہیدا ہے کہ تسلیم شدہ املاء نوں بدلیا نہ جاۓ یا پنجابی دے لفظاں دی املاء نوں عربی حرفاں دی املاء نال نہ بدلیا جاۓ کیوں جے ایں ماخذ مُشتبہ ہو جاندا ہے مثلاً  کھسرا  نوں خسرہ  یا واہیاتی نوں واحیاتی لکھنا غلط ہے۔

٣۔  ہر اوہ لفظ جیہڑا فارسی ، عربی  یا ترکی توں آیا ہے اوہدی املا  اُنٛج   ہی ہووے گی جیویں کہ اصل زبان وِچّ ہے ، مثلا ً  شمع  ناکہ  شماں۔

٤۔  ہر اوہ لفظ جیہڑا انگریزی وچوں پنجابی وِچّ  آ گیا ہے اوہدی املا  اُنٛج   ہی کرنی چاہیدی ہے ، مثلا ً  کوٹ، ٹکٹ ۔

٥۔  لکھنا، آکھنا تے ویکھ  ورگے  لفظاں دے  کھ   نوں  غ   تے   خ   نال   بدڵنا   غلط  ہے ۔

٦۔ پنجابی دیاں ساریاں بولیاں دیاں حرکات دکھان لئی ساڈی املاء وچ کافی تراکیب موجود نہیں ، تے ایہناں وِچّ اضافہ کرنا وی ٹھیک نہیں ایسی لئی بہتر ایہو سمجھیا جاندا ہے کہ زبر ، زیر  تے  پیش  توں علاوہ موقوف جزم ، ہمزہ ، خطِ معدولہ تے کھڑی زیر دے استعمال نال لفظاں دا تلفظ دسیا جاۓ۔

٧۔ کجھ الفاظ ایسے وی ہُندے ہن  جِیہڑے ادبی لکھائی وِچّ استعمال ہُندے ہن پر اونہاں دی عام ورتوں فرق ہُندی ہے مثلاً    مکّھن  =  ماکھن

٨۔ اردو وِچ  مشدّد حروف بطور لمبی آواز ہندے ہی نہیں مثلا ً  فمّ   نوں فم  کہندے ہن،  جد کے پنجابی وِچ  لمبے حروف لفظ دے اندر تے آخر وچ دونوں جگہ دے تشدید نال آندے ہن،  مثلا ً  بنّھدا ، کانّا ، کنّ۔ پنجابی وِچّ دوہرے یعنی تشدید والے لفظ استعمال ہُندے ہن،  پنجابی وِچّ تشدید دا اختصار بلکل نہیں ہُندا۔ مثلاً 
کام  ---  کمّ  ،   اوُنچا ---  اُچّا ،  کُھلا --- کُھلّھا  ،    چاٹنا --- چٹّنا  وغیرہ ،  ایہو وجہ ہے کہ اردو دان ایس فرق نوں فوراً پکڑ لیندا ہے۔

٩۔ پنجابی زبان دیاں کُجھ آوازاں اجیہاں ہن جیہناں لئی کوئی حرف نہیں گھڑیا گیا ، اوہناں دا ڈھکواں اُچارن تھلے دسیا جاندا ہے:-

ایہو جہیاں آوازاں اوہ ہن جیہناں دا اچارن صرف ماجھے وِچّ  ہُندا ہےتے زبان دے وسیع مفادات دے پیشِ نظر لکھنا اکو جیہا ہے ایس  پاروں ایہناں آوازاں واسطے وادُھو نقطے پاون دی لوڑ نہیں  (جیویں  جشوافضل الدین ہوراں اک واری پنجابی دربا ر وِچّ تجویز پیش کیتی سی ، پر ایہہ گل اگانہہ نہ چل سکی)۔

١٠۔ اردو وچ حالتِ عاملہ دی نشانی "نے" ہے پر پنجابی وچ  ایہہ  استعمال نہیں ہُندی مثلاً
میں نے کیا تھا    = میں کِیتا سی۔
اُس نے بھی کھایا  =  اُوں وی کھادا۔

١١۔ پنجابی وچ مجہول حالت بنان واسطے  ماخذ فعل دے نال "اِی" دا اضافہ کیتا جاندا ہے ، ایسا لہندی بولی وچ عام ہے۔ مثلاً
اٹکنا = اٹکِینا ،  مرنا  = مریِنا

١٢ ۔ اگر لفظ دے شروع وچ "ہ" ہووے  یا  تاکیدی رکن    (Syllable) " ہ " نال شروع ہووے تاں پڑھن ویلے  ایہہ" ہ" دی بجاۓ "ع" دی آواز بن جاندی ہے۔ مثلاً  ہے  = اے،  جد کے باقی حالتاں دی " ہ " یا تاں سنائی ہی نہیں دیندی یا فیر  "ہ" حذف کر کے ایس توں پہلے  دی حرکت ٹیپ گمک نال بلائی جاندی ہے مثلاً  پہلا، گھاہ، راہ ۔

١٣۔ دو رکن (Syllable) والے لفظ وچ اگر پہلا رکن " آ   یا    او "  اُتے ختم ہووے تاں پڑھن ویلے دوسرے رکن توں پہلے خفیف " ہ " دی آواز آندی ہے مثلاً   کھادا   = کھاہدا

١٤۔ لفظ دے شروع وِچ جے "لام" یا "الف" ہووے تے عام بول چال وِچّ  اے حذف ہو جاندے ہن  مثلاً   لنگھانا  =  نگھانا

١٥۔ حالت اضافی دا  لاحقہ اردو دے الفاظ   " کا- کے - کی - کو "  دی  تھاں تے   " دا - دے - دی - دو "  استعمال ہُندے  ہن۔

١٦۔ لفظ "جے" نوں جمع حاضر دی ضمیر دی طرحاں استعمال کیتا جاندا ہے مثلاً   میں آیا جے ۔

١٧۔ کدی کدی حرف "س" وی " ہ " وِّچ  بدل جاندا ہے مثلاً   پَیسہ =  پَیہہ

١٨۔  ادھی  "ہ" دی ورتوں :   ہندی  دے اکثر لفظ جیہناں وِچ س دی آواز ہوندی ہے پنجابی وِچ آکے اوہ "ہ" وِچ وَٹ جاندی ہے ۔ جیویں ایس توں ایہہ، اوس توں اوہ ، پِیسنا توں  پِیہنا وغیرہ  ۔ ایہہ ٹھیک ہے کہ ایس نوں اِس تے اوس نوں اُس لکھدے آں تے ایہنوں مُکھ رکھدیاں ایہدی املا  "اِہ" تے "اُہ" ہونی چاہیدی ہے۔ پر زیر تے پیش دے چکّر وِچّ  نہیں پینا چاہیدا ، کیوں جو زیراں زبراں پاون توں اسی ہمیشہ الکس کردے آں، تے اجیہے لفظاں دی املا اِنٛج ہووے گی۔
        ایہہ   -  ایہناں  -  ایہنوں   -  ایہدے   -  ایہو
        اوہ  -  اوہناں  -  اوہنوں  -  اوہدے  -  اوہو
        کیہ  -  کیہناں  -  کیہنوں  -  کیہدے  -  کیہو
        جیہا  -  جیہناں  -  جیہنوں  -  جیہدے  -  جیہو
کیوں جو اسی  "ہ" دا پورا اُچارن نہیں کردے ایس پاروں  "نہیں "نوں اسی اکژ " نئیں " لکھ دیندے آں، صحیح املا اِنٛج ہے :-
            نہ،    نہیں،   نہیوں

رسم الخط،      جد کسی خط نوں اِہدی اپنی رسوم توں الگ کر کے نویاں رسوم بنا کے موزوں کر لیا جاۓ تاں  اوہ ایس دا رسم الخط کہلاندا ہے مثلاً اردو خط دا پنجابی رسم الخط۔ پنجابی اردو خط نستعلیق وچ لکھی جاندی اے تے کوشس کیتی جاندی ہے کہ نستعلیق دے ہجاء دے اصول قائم رکھے جان  پر مجبوراً  تلفظ دکھان لئی  کِتے کِتے ایہناں اصولاں نوں توڑ کے ایہنوں پنجابی لئی بنا لیا گیا ہے : ۔

١۔ یاۓ معکوس مرکب الفاظ وچ بغیر ہمزے دے "اے" دی آواز دیندی ہے  اجکل تے بنا مرکب لفظ وی بغیر  ہمزے دے لکھے جاندے  ہن،  مثلا ً  پاےدان - راے بیل ،  پر پنجابی وِچّ تلفظ دکھان لئی ہمزہ لکھیا جاندا ہے  مثلاً  ساۓ ۔

٢۔ لفظ دے آخر وچ "مبدوء الف" ( واؤ  دے بعد آن والا الف )دی آواز بغیر "مد"  دے "  آ "  دی آندی ہے، پر پنجابی وِچّ  استعمال کرنا چاہیدا ہے ، مثلاً   کُنوآں، ہوآ۔

٣ ۔ اردو وچ آخری حرف اُتے کوئی نشانی نہیں ہُندی جد کہ پنجابی وِچّ کِتے کِتے استعمال ہُندی ہے، مثلاً    تریِہِ۔

٤ ۔پنجابی دے الفاظ جیہناں دے آخر وچ " ہ " آندی ہے اوہناں نوں عام طور تے  الف دے نال لکھیا جانداہے ، مثلاً     ساوہ = ساوا۔

٥ ۔ اردو دے وِچّ دو زیراں وی اکھٹیاں نہیں آندیاں پر پنجابی وِچّ آندیاں ہن ، مثلاً      گِرَہ  = گِرِہ

٦ ۔ پنجابی وچ مُوردھنیا لام وی استعمال ہُندا ہے تے ہجے دکھان لئی  لام دے نیچے اک نقطہ لایا جاندا ہے ، مثلاً 

٧ ۔ سالیشی ڑ  نوں اردو دی  "ڑ"  دے  نیچے اک نقطہ پا کے دکھایا جا سکدا ہے، مثلاً

٨ ۔ اردو دی امالہ دار زبر  دا تلفظ جِیہڑا "ہ"  توں پہلے آن والی زبر دا ہُندا ہے ایہنوں " ہ "  دے اُتے پیش پا کے لکھیا جا ندا ہے مثلاً   بَہُ ، رَہُ ۔ اَے زبر ہور لفظاں وچ وی استعمال ہُندی ہے پر ایہہ لفظ اوہناں دی امالہ دار زبر نال ای اُچارن کرنے چاہیدے ہن،  تاں جے ایہناں دے ہجاء اردو نال مماثلت رکھدے رہن ،  مثلا ً     گَھینٹا   = گَھنٹا۔

٩ ۔ موقوف جزم (   ٘ ) نُون غنہ دی علامت ہے پر ایہدا استعمال حرکت نُوں گھٹان یعنی مختصر کرن لئی وی  کیتا جاندا ہے مثلاً  "   " ۔ موقوف نُون واسطے عام جزم ہی استعمال ہووے گے۔

١٠۔  واؤ دے اُتے آن والے ہمزہ نوں بغیر   "ؤ " توں شوشہ اُتے پا دتا جاندا ہے مثلاً   دِھؤنا   دی بجاۓ   دِھئنا

١١ ۔ نستعلیق وِچّ مقصورہ حرکت والے حرف صحیح دے بعد نون غنہ دے نال موقوف "  ہ " نوں دوچشمی لکھیا جاندا ہے پر پنجابی وچ ایہہ اصول توڑ وی دِتا جاندا ہے ، مثلا ً
 منھدی = منہدی ،  مُنھ = مُنہ

۲١۔ کوشش کرنی چاہیدی ہے کہ حرف "ہاء " تے ختم ہون والے لفظاں دا امالہ کرن ویلے حرف  " ہاء "  نوں  "یاء "  نال بدلن دی تھاں تے   " ہاء   " توں پہلے زیر پا دِتی جاۓ مثلاً   جمعہِ  کے دن۔

١٣ ۔اردو دے وچ پہلا حرف ساکن نہیں ہُندا ایس لئی شروع وِچّ  ( اس لئے " لاگم" لاتے ہیں) الف لا دِتا جاندا ہے،  پر پنجابی وِچّ پہلا حرف ساکن ہو سکدا ہے،  مثلاً 
  اسکول = سکول،   اسٹیشن = سٹیشن،   تْرَے       

١٤۔مُوردھنیا  نُون ( نُون  کی اقسام )یعنی منحرفہ  یا اُلٹا نون جس نوں اَڑنُون وی کیہندے ہن نوں تلفظ دکھان لئ  " ن" دے وِچّ اک دِی تھاں  " ن"  دو اوپر نیچے نکتے پاۓ جاندے  ہن  مثلاً منحرفہ نون " نڑ" دی شکل وچ وی لکھن دی کوشش کیتی گئی پر ایہہ ٹھیک نہیں کیوں جے منحرفہ نون بولن ویلے صرف نک دے رستے توں بولیا جاندا ہے )۔  ایس دے نال نال اَینُون  یعنی    لکھیا جاۓ گا، شبہ غُنہ دیاں حالتاں ( اَتنُون ، اُلٹاواں نُون ، اجنُون ، اگنُون ) نُوں حروف دے وچ "ن" اُتے نوکدار ٹوپی نما جزم  ( نٛ  ) پا کے لکھیا جاۓ گا۔

١٥ ۔ عربی دی کھڑی زیر  نوں  'اِی' دی لمبی آواز لئی استعمال کیتا جاندا ہے تے ایہہ بغیر "ی" دے اپنا کام کردی ہے، مثلاً 

۶١  ۔ مصدر دے بعد نون غنہ دا اضافہ کرنا ٹھیک نہیں مثلاً   دسنا  دی بجاۓ  دسناں ۔

١٧ ۔ اردو وچ مجہول یاء دے نال پائی حرکات دے بعد خفّی یاء ( مع الف ) دا استعمال نہیں ہُندا ، پر پنجابی وچ کدی کدی ایہدا استعمال ہُندا ہے مثلا ً 

١٨۔ ہمزہ   دا اصل استعمال تے حلقی گرفت (Glottal catch) دے لئی ہے پر پنجابی وِچّ کجھ بولیاں دی  "بڑھتی گھٹیت" گمک لکھنی ہووے  تاں  جزم  نوں ہمزء موقوف (ء٘)  ( قواعدی لحاظ نال ورنہ اردو دے وِچّ اصواتی لحاظ نال کوئی حرف صحیح موقوف نہیں ہُندا )  نال لکھدے ہے ، مثلاً  

١٩۔ واؤمعدولہ دی اُفقی لکیر نوں خفّی ہاء ، واؤ  یا یاء  دے نیچے پا کے آوازاں نوں گِرا دتا جاندا ہے  ، مثلاً  

٢٠۔ گمک دا   اظہار ،        پنجابی دیاں کجھ بولیاں دی  گمک نوں لکھن لئی حرف "ہاء"  دے نیچے خطِ معدولہ ( مسروقہ )  پا کے لکھیا جاندا ہے   تے بڑھتی  گھٹیت گمک  نوں  ہمزہ موقوف  (ء٘)  دے نال لکھدے ہن ، مثلاً