لسانی اِکائی - لفظ ، حروف

لسانی اِ کائی دے دو جُز ہندے ہے :-

١۔ عضویاتی عنصر یعنی نُطقی آوازاں
٢ ۔ مفہومی عنصر یعنی خیال دا ٹکڑا

جے کوئی صرف پہلے جز دا مطالعہ بغیر کسی مفہومی انداز وِچّ کرے گا تاں اوہ علم الطبیعات دی اِک شاخ دا مطالعہ کہلائے گا ۔ ایس طرحاں جے صرف دوجے جز دے مطالعہ تائیں آپنے آپ نوں روکی رکھے گا ، تاں اوہ علم نفسیات دے میدان وِچّ  چلا جاوے گا۔ ایس لئی ماہر لسانیات ایہناں دوآں جزاں دا اکٹّھا مطالعہ کردا ہے، جیہنوں  پڑ بولی وِچّ " لفظ " آکھدے ہن۔ پہلا جُز " مفہومی اشارہ "( Formant ) تے دُوجا جُز " مفہوم " (Morpheme) کیہلاؤندا ہے ۔ ایہہ ہو سکدا ہے کہ ایہناں دوناں جُزاں وِچّ ادلِیاں بدلٍیاں ہُندیاں رہن ، بھر لسانی اکائی ( یعنی لفظ ) نہ بدلے مثلاً  لفظ دا تلفظ فرق کردا جاوے تا اوس لفظ دے نویں معنے بَندے جان، بھر خود لفظ دی شکل اوداں دی اوداں ہی رَہوے ، فیر وی ایہو جیہے موقعہِ آجاندے ہے جتھے "لفظ " دی تعریف کرنی اَوکھی ہو جاندی ہے ۔ ایہو کر کے  لغت لِکھن والیاں  " لُغتی اندراج  ( دے لفظاں ) "   (Vocabuler) لئی جِنّاں وی ہو سکے اصُول گھڑے ہوئے ہن، جیہناں دا مُڈھلا قاعدہ ایہہ ہُندا ہے کہ جد توڑی اِکو ہی بُنیادی معنیاں توں نِکل کے دوجے معنے نِکلدے رہن تدوں تائیں اوہ اوہو ہی لفظ کہلائے گا، نہیں تاں ہم صَوت اک دوجا لفظ بن جاؤ گا ، جیہڑا اپنے مادہ دے لحاظ نال وی وَکھرا ہم صَوت لفظ ہو سکدا ہے۔زبان تاں خیال  دے ایہو ہی مختلف پہلو ہے جیہناں دے اُتے علم اللسان دی بنیاد چُکی جاندی ہے۔

اَگے ودھن توں پہلاں اٍک بڑا گمبھیر نکتہِ دا دَسنا ضروری معلوم ہندا ہے جیہڑا   " محرکی روّ عمل خصوصیت "  ( Stimulus reaction features ) دے ناں نال مشہور ہے۔ایہنوں ایسی طرحاں سمجھنا چاہیدا ہےکہ ا - ب - ج  سلسہ وچ " ا " محرک ہے ؛  " ب "  گفتگو ہے؛  " ج " ردّ عمل ہے،  یا ہور احتیاط نال اِیوٴں آکھیا جا سکدا ہے کہ " ب " اک طرحاں نال محرک " ا " دا ردّ عمل وی ہے تے ردّ عمل " ج "  دا مُحرک وی ہے۔ ایس لئی گفتگو ( بطور اک ردّ عمل ہون دے ) دا ابتدائی جوابی فِعل  (primary response) تاں منطقی طور تے بولن والے لئی آپنی زبان وِچّ " لفظی اظہار "  (utterance) کرنا ہندا ہے۔ بھر جدوں ایہہ لفظی اظہار اوہدی " زبان دے بارے " ہوون گے ( چاہے ایہہ بطور ماہر لسانیات یا اُوہ اک عام آدمی دے ) ، تدوں ایہہ بولن والے دا " ثانوی جوابی فعل " (secondary response)  کہلائے گا۔ ہاں ، جدوں ایہہ لفظی اظہار لسانیاتی تھیوری بارے ( بطور لسانیات  یا  اک عام آدمی دے ) ہووے گا،  تدوں ایہہ بولن والے دا (tertiary response) ہووے گا جیہڑا کہ اک عام آدمی لئی بڑی مخالفت دا رویہ پیدا کر سکدا ہے ایہدے وچ اوہدی ناراضگی وی ساہمنے آ سکدی ہے ، تے ایس طرحاں اوہ فوری طور تے آپنی ثانوی جوابی فعل نوں دُہراٷن  وَل مُڑ کے دوسرے نوں غلط ثابت کرن لئی جچے تُلے ہوئے انداز وچ ورتن لگ جاؤ  ُ گا۔گل کی، ایہہ معاملہ کیوں جے  " نفسیاتی لسانیات "  (psycho linguistics) دا ہے، ایس لئی ایتھے ایہدا چھیڑنا نہیں چھیڑیا جا سکدا۔

پنجابی اردو لُغت    Punjabi to Urdu Dictionary